---

تحقیق حاضر در چهارچوب تحلیل انتقادی گفتمان به بررسی تربیت شهروندی در گفتمان­ های بعد از انقلاب اسلامی می­پردازد. به همین منظور، متون و اسناد مرتبط با مقوله تربیت شهروندی در پنج دوره مذکور با روش نورمن فرکلاف، در سه سطح «توصیف متن»، «تحلیل روندهای تولید و تفسیر»، و «تبیین بافت اجتماعی» مورد تحلیل قرار گرفته است. گفتمان مسلط تربیت شهروندی، گفتمان شهروند اخلاقی- قانون مدار است که تربیت شهروندی را با محوریت دین و احکام اسلامی می‌پذیرند؛ هر گفتمان با طرد گفتمان پیشین و برجسته سازی و محوری نمودن نظرات و سیاست­های مورد نظر، موجودیت خود را تحکیم و تثبیت نموده. گفتمان­های بعد از انقلاب به همه مقوله­ ها و شاخص­های تربیت شهروندی به صورت متوازن و متعادل نپرداخته اند و نیز شهروند بازنمود شده در این گفتمان­ها موجودی است تک بعدی که تنها در هر دوره در یکی از ابعاد رشدی سریع و نامتوازن را تجربه کرده است. در غالب موارد، اسناد مورد بررسی از الگوی تک­ گفتمانی پیروی می­کنند و علاقه­ای به استفاده از عناصر گفتمان­های رقیب ندارند.

---

از نگاه توسعه انسانی، هر انسانی به مثابه ظرفیتی است که فعلیت آن جز از مسیر توانمندسازی فردی محقق نمی­شود. یکی از اصلی­ ترین روش­ های توانمندسازی فردی، محدودسازی فقر می­ باشد که متأثر از نهادهای مختلفی همچون رسانه­های جمعی است. از این میان، ویژگی­های خاص تلویزیون به اندازه­ای است که به عنوان عاملی در توسعه انسانی مطرح است. هدف اصلی این پژوهش، پاسخ به این سؤال اصلی است که چگونه می­توان از مجرای تلویزیون جهت نهادینه­سازی برنامه­های توسعه انسانی استفاده کرد؟ این پژوهش کیفی، با استفاده از روش گراندد تئوری انجام گرفته است. گردآوری داده­ ها از طریق بررسی اسنادی و مصاحبه عمیق نیمه­ ساختاریافته با سیزده نفر از صاحب­نظران حوزه ارتباطات­توسعه و رسانه، به­دست آمد. یافته­ها چهار کارکرد اصلی را در این زمینه برای تلویزیون نشان می­دهد. کارکرد اول، فراهم­سازی بستر است که زمینه آزادی فرصت برای توانمندسازی فردی را مهیا می­نماید. دومین کارکرد مربوط به فراهم­سازی شرایط علّی توانمندسازی فردی است. فراهم­سازی عوامل میانجی توسعه توانمندسازی فردی، سومین کارکردی است که شناسایی شد. کارکرد چهارم نیز، به­کارگیری استراتژی تغییر مبتنی بر پیش فرض انسان به عنوان فاعل مشخص گردید. بر اساس نتایج مشخص می­شود، این رسانه از طریق فرایند توانمندسازی فردی بر توسعه انسانی جامعه اثرگذار است.

---

هدف پژوهش حاضر تحلیل و نقادی وضعیت آموزش عالی ایران از منظر توسعه فضاهای دموکراتیک دانشگاهی است.و در پی پاسخ به این سئوال اساسی است که:از دیدگاه اساتید و مبتنی بر کلاس درس رهایی بخش آموزش عالی ایران در ابعاد توسعه فضاهای دموکراتیک دانشگاهی با چه چالش هایی مواجه است؟ لذا با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و با اتکای بر مصاحبه نیمه ساختاریافته با هشت نفر از اساتید دانشگاهی ـ به تشخیص پژوهشگر و تایید هشت تن از اساتید علوم تربیتی ـ کفایت نظری داده ها اعلام و سپس پیاده سازی شده و در سه مرحله توصیف و تفسیر و تبیین مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که گفتمان اساتید شامل تعداد زیادی از مفاهیمی است که بیانگر اعتراض و نارضایتی استادان نسبت به گفتمان رایج منولوگ محور در محیط های دانشگاهی و کلاس درس است، به گونه ای که نقش عاملیت و فاعلیت اساتید به حاشیه رانده و منجر به خلق آموزش بانکی و بازتولید گفتمان مسلط شده است و در عین حال به موازات این وضعیت گفتمان جدیدی در حال تکوین است که به دنبال تغییر و اصلاح امور است که به تعبیری می توان از آن به گفتمان مقاومت یاد کرد.