چکیده

این جستار با هدفِ بررسی و شناسایی شاخص­های کاربردی توسعه اجتماعی، به مطالعه و کنکاش در رابطه با مفهوم توسعه اجتماعی در سطوح بین المللی و ملی پرداخته است. روش این مطالعه با توجه به اهداف و سوالات تحقیق، توصیفی و کیفی می­باشد که در دو مرحله کتابخانه­ای و همچنین تکنیک دلفی صورت گرفته است. حجم نمونه مطالعه(روش دلفی) از 30 نفر از صاحبنظران آکادمیک و متولیان اجرایی حوزه توسعه اجتماعی که به شکل غیر تصادفی انتخاب شده­اند، تشکیل شده است. در نهایت بر اساس محاسبه شاخص­های اجماع، اهمیت و اولویت در فرایند تکنیک دلفی، مفهوم توسعه اجتماعی با عنوانِ کیفیت سیستم اجتماعی از طریق نهادینه کردن اخلاق توسعه علی الخصوص "اخلاق توسعه اجتماعی" برای حصول به "همبستگی (وفاق) اجتماعی" و "عدالت اجتماعی" در جهت  بالا بردن "سطح کیفیت زندگی" و افزایش ضریب "امنیت اجتماعی" تعریف و تعبیر گشت. نهایتا، توسعه اجتماعی بر اساس منطقِ علمیِ شاخص سازی، به ابعاد پنجگانه و همچنین خرده ابعاد مرتبط با آن تقسیم بندی شد.

امروزه بیش­تر شهرها با سطح فزاینده­ای از تبعات منفی ناشی از رشد سریع مواجه هستند که این خود سلامت عمومی شهروندان را تهدید می­کند. به همین علت، فکر شهر سالم در پژوهش­های شهری معاصر اهمیت زیادی یافته و از ظرفیت مطالعاتی بسیاری برخوردار شده است. پژوهش حاضر نیز با علم به اهمیت این مقوله، برای بررسی این فکر به مطالعه  شاخص­های مختلف شهر سالم در منطقه­ی دو شهر قم که به­عنوان منطقه­­ی پرجمعیت، مهاجرپذیر می­باشد، پرداخته است. روش مطالعه در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و داده­های مورد نیاز به­صورت میدانی گرد­آوری شده است. مسائلی چون بهداشت محیطی، کاربری­­ و وضعیت دسترسی­ها به خدمات، مبلمان، زیبایی شهری، امنیت اجتماعی، مسکن و ...، مورد پرسش قرار گرفت. با استفاده از نرم افزار SPSS  داده­ها مورد پردازش قرار گرفته است. نتایج تحقیق با انجام آزمون­های محتلف آماری مانند، تحلیل واریانس  یک­طرفه (ANOVA)، توکی (Tukey) و آزمون تی، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که شاخص­های مورد مطالعه در کل منطقه، به­ویژه در نواحی سه و چهار آن به جهت وضعیت نامناسب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ساکنین و نیز عملکرد نامناسب مدیریت شهری و نهادهای ذی­ربط در وضعیت شهر سالم قرار ندارند. 

امروزه مقوله­ی کیفیت زندگی به شکل وسیعی با مفهوم رفاه­، روابط اجتماعی­، اعتماد و مشارکت اجتماعی ارتباط پیدا کرده است که می­تواند بسترساز تقویت سرمایه­ی اجتماعی شود­. برای بررسی این رابطه به تحلیل ثانویه­ی داده­های موجود درباره­ی زندگی مطلوب در شهر تهران پرداخته شده که از سوی جهاد دانشگاهی (­مرکز  افکار­سنجی دانشجویان ایران – ایسپا­) و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمان ایران با حجم نمونه­ی 20670 نفر در مناطق مختلف شهر تهران به روش پیمایش انجام شده است­. در تحقیق حاضر 59 درصد  پاسخ­گویان دارای کیفیت زندگی متوسط بودند که بیش­ترین امتیاز را درباره­ی سرمایه­ی اجتماعی و ابعاد آن یعنی اعتماد اجتماعی­، مشارکت اجتماعی به خود اختصاص داده­اند و میزان این سه متغیّر در انواع کیفیت زندگی متفاوت و معنادار است. نتیجه­ی تحقیق پس از تجزیه و تحلیل یافته­ها از راه محاسبه­ی ضرایب تحلیل مسیر حاکی از این است که از مجموعه­ی عوامل مؤثر بر سرمایه­ی اجتماعی­، کیفیت زندگی متوسط با ضریب همبستگی 58/. بیش­ترین تأثیر را داشته است­. در نتیجه کیفیت زندگی متوسط موجب افزایش همبستگی و شعاع ارتباطی افراد می­شود و به­دنبال خود برای آنها اعتماد را به­همراه می­آورد و سرانجام تمامی این عوامل موجب افزایش سرمایه­ی اجتماعی می­شوند.  

در این مقاله درصدد بررسی ارتباط و تأثیر کیفیت زندگی عینی برکیفیت زندگی ذهنی در میان جمعیت شهری بالای 15 سال شهرستان آمل هستیم. داده‌های مورد نیاز با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسش‌نامه از میان نمونه‌ی آماری 384 نفر جمع‌آوری شده­اند. یافته‌های توصیفی تحقیق نشان داد که وضعیت دو بعد کیفیت زندگی عینی و ذهنی و بیش‌تر شاخص‌ها و ‌متغیّرهای تشکیل دهنده‌ی‌ آن در شهر آمل زیر سطح متوسط قرار دارند که نشان دهنده‌ی وضعیت نامناسبی است. یافته‌های تبیینی تحقیق نشان داد که تمامی فرضیات تحقیق (فرضیه‌ی اصلی و فرضیات فرعی) به غیر از فرضیه‌ی سن تأیید شدند. در تحلیل رگرسیون چندگانه هم فقط ‌متغیّرهای اصلی وارد شدند که ضریب تعیین (R²) برابر 483/0 بود که نشان می‌دهد مجموعه‌ی ‌متغیّرهای مستقل اصلی3/48 درصد از واریانس و تغییرات ‌متغیّر وابسته را تبیین کردند که مقدار مناسبی است. برای بررسی توأمان تأثیرات مستقیم، غیرمستقیم و کل ‌متغیّرهای مستقل بر ‌متغیّر وابسته هم از تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج این مطالعه اهمیت مطالعه‌ی هم زمان و ارتباط و تأثیر عمیق میان کیفیت عینی و ذهنی زندگی را به جای استفاده‌‌ی جداگانه از یکی از این رویکردها را آشکار می‌کند.

در مقاله حاضر تلاش شده با استفاده از شاخص‌های ذهنی، سطوح و اختلاف کیفیت زندگی در 9 سکونتگاه روستایی دهستان زنگوان تعیین شود و ارتباط آن با میزان جمعیت روستاها مشخص گردد. تحقیق حاضر بر مبنای روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس هدف از نوع مطالعات کاربردی است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل همه روستاهای دارای بیست خانوار و بیشتر دهستان زنگوان است. تعداد نمونه‌ها با بهره‌گیری از فرمول کوکران، تعداد  248 خانوار به صورت نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شده‌اند. شاخص‌ها و گویه‌های مورد در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی انتخاب شده‌اند. تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از پرسشنامه به‌وسیله نرم افزار SPSS و با استفاده از آزمون T و تحلیل واریانس صورت گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از نامناسب بودن وضعیت شاخص‌های کیفیت زندگی در روستاهای دهستان زنگوان دارد، به‌طوری که بر اساس دیدگاههای جامعه نمونه، کیفیت آموزش، کیفیت اوقات فراغت، کیفیت محیط مسکونی، کیفیت زیرساخت‌ها، کیفیت درآمد و اشتغال، کیفیت محیطی پایین‌تر از حد متوسط ارزیابی شده‌اند. مؤلفه کیفیت سلامت و امنیت در حد متوسط است. همچنین، در این پژوهش رابطه معناداری مثبتی بین جمعیت و سطح کیفیت زندگی در روستاهای مورد مطالعه مشاهده گردید.