---

«طبقه­بندی اجتماعی» یکی از مفاهیم مهم در حوزۀ علوم اجتماعی به­شمار می­آید. این مفهوم که توزیع افراد جامعه با سطح اقتصادی و اجتماعی مشابه است، برآیند تحوّل و توسعۀ جامعه و پیچیدگی روابط انسانی در زمینه­های گوناگون است؛ امّا در عین حال، در ادوار مختلف منشأ نابرابریهای اجتماعی، توزیع ناعادلانۀ امکانات و در نتیجه رکود جامعه نیز بوده­است. در ایران باستان و به­تبع آن در شاهنامۀ فردوسی که داستا­نهای آن عمدتاً برآمده از خداینامه­های دورۀ ساسانی و منابع پهلوی است، طبقه­بندی اجتماعی و نوع روابط طبقات مختلف، موجد تحوّلات و چالشهای گوناگونی بوده است. مقالۀ حاضر در پی آن است تا ضمن تبیین طبقه­بندی اجتماعی در ایران باستان، این مفهوم را از منظر تحلیل گفتمان در شاهنامۀ فردوسی بررسی کند؛ نقش منابع قدرت و مناسبات ایدئولوژیک را در برجسته­نمایی و طبیعی­سازیِ آن واکاود و تأثیر آن را در فرایند توسعۀ جامعۀ ایرانی در شاهنامه و ایران باستان تحلیل نماید؛ براین اساس، نظام شبه­کاست طبقاتی که موجب توزیع نابرابر قدرت، مالکیّت و حیثیّت اجتماعی به نفع گروهی خاص و به زیان سایر افراد جامعه می­شود، یکی از موانع مؤثّر بر توسعۀ اجتماعی و فرهنگی در ایران باستان -به­ویژه در دورۀ ساسانی- بوده که به تبع آن در شاهنامۀ فردوسی بازنموده شده­است

​

---

یکی از حوزه­های اصلی جامعه­پذیری، تقویت و بازتولید هویّت ملّی است؛ ضرورت این امر در جوامعِ در حال توسعه به دلیل وقوع تحوّلات مداومِ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، بیشتر از دیگر جوامع احساس می‌شود. در ایران توجّه به هویّت ملّی، هم­زمان با آشنایی ایرانیان با مظاهر فرهنگ غرب مطرح شد. در این میان، شاعران و نویسندگان در باززایی و تعمیق هویّت ملّی و ترسیم مرز­های این هویّت، نقش مؤثّری ایفا نموده و بسیاری از مؤلفه­های آن را در اشعار خویش بازنمایی کرده­اند. نوشتار حاضر می­کوشد با بهره­گیری از روش توصیفی-تحلیلی، نسبت متن و فرامتن‌های سیاسی-اجتماعی را در شعر دوره­ی مشروطه بررسی کند و ضمن برجسته­سازی و تحلیل مهم‌ترین مؤلّفه­های هویّت ملّی در شعر این دوره، نقش شاعران مشروطه را در باززایی هویّت ملّی تبیین نماید. یافته­های پژوهش نشان می‌دهد که شاعران این دوره­، به شاخصه­های هویّت‌بخشیِ ایرانیان توجّه ویژه­ای داشته­اند؛ به­خصوص آن­که ماهیّت انقلابی و توسعه­گرایانه­ی شعر مشروطه نیازمند تقویت همگرایی جمعی و هویّت ملّی بوده است. همچنین این شاعران تحت­تأثیر شاهنامه و جریان گفتمانیِ غالب در دوره­ی پیشامشروطه و مشروطه، بر سه مؤلّفه­ی وطن مشترک، تاریخ مشترک و زبان مشترک به­عنوان مهم­ترین مؤلّفه­های هویّت ملّی تأکید کرده­ و در تثبیت گفتمان ملّی‌گرایانه در جامعه­ی ایرانی، تأثیر بسزایی داشته­اند.